Ekstradycja - Czy będąc za granicą unikniemy odpowiedzialności karnej?

Ekstradycja jako sposób unikania odpowiedzialności karnej

Osoby, które są w zainteresowani organów ścigania, albo już zostały skazane, ale jeszcze nie odbyły kary – nierzadko wybierają drogę ucieczki do innego kraju, aby uniknąć odpowiedzialności. Czy jest to zawsze skuteczne ? A co w sytuacji, jeśli inny kraj żąda wydania osoby, która przebywa w Polsce ? Czym różni się wówczas sytuacją polskiego obywatela od innej osoby ?

Ekstradycja w świetle głośnych spraw medialnych

Temat ekstradycji – bo pod tym prawniczym terminem kryje się zagadnienie, omawiane w niniejszym artykule - raz po raz wraca w krąg zainteresowania opinii publicznej. Dzieje się tak za sprawą różnych medialnych spraw. W ostatnim czasie głośno było choćby o Sebastianie Majtczaku, które podejrzewa się o spowodowanie tragicznego wypadku na autostradzie A1. Nie mniej znany jest przypadek posła Marcina Romanowskiego, byłego wiceministra sprawiedliwości. Obaj panowie wyjechali do innych krajów, twierdząc że w Polsce nie mieliby sprawiedliwego procesu.

Ekstradycja a zasady międzynarodowe i procedury

Ekstradycja, jak wskazano wyżej, dotyczy zasadniczo dwóch sytuacji, choć podobnych. Jeden kraj żąda od drugiego wydania innej osoby (niekoniecznie swojego obywatela), które jest podejrzana o popełnienie przestępstwa w kraju żądającym; albo też – została już skazana, ale nie odbyła jeszcze kary. Ekstradycja służy skutecznemu ściganiu przestępstw. Oparta jest przede wszystkim o umowy międzynarodowe - dwustronne i wielostronne - między danymi, zainteresowanymi krajami. Osoby, które chcą uniknąć spotkania z wymiarem sprawiedliwości, szukają krajów, które nie wydają poszukiwanych. Sytuacja ta jednak może się zmieniać bardzo szybko, ponieważ od zmiany statusu danego kraju dzieli tak naprawdę tylko umowa międzynarodowa. Oczywiście, sam fakt jej zawarcia nie oznacza automatycznie, że wniosek zostanie zrealizowany, a poszukiwana osoba będzie wydana. Szczegóły procedury i przesłanki zastosowania ekstradycji – reguluje ustawodawstwo danego kraju. Szybkość jej przeprowadzenia zależy od wielu czynników, takich sprawność działania sądów, jak i konieczność rozpoznania argumentów za wydaniem, jak i przeciw.

Ekstradycja a Konstytucja RP

Przenosząc powyższe na polski grunt – Konstytucja RP wskazuje, kiedy może dojść do ekstradycji. Rozróżnia tu dwie sytuację – gdy żądanie dotyczy obywatela polskiego, jak i innej osoby. Zasadą, zgodnie z art. 55 ust 1 ustawy zasadniczej, jest zakaz wydawania naszego obywatela obcym krajom. Jednak od tego przewidziano wyjątek – gdy dopuszczalność ekstradycji wynika z zawartej umowy międzynarodowej, lub aktu prawa ustanowionego przez organizację międzynarodową. Jednak i to nie oznacza automatycznie, że wniosek państwa obcego zostanie na pewno zrealizowany. Czyn, będący podstawą wniosku ekstradycyjnego, musi być nie popełniony w Polsce, nadto zarówno na moment popełnienia, jak i wnioskowania o wydanie osoby – jest przestępstwem w rozumieniu polskich przepisów. Te zastrzeżenia wynikają z ważnych powodów. Po pierwsze - każdy szanujący się kraj zastrzega w ramach swego władztwa, że będzie wykonywał ściganie i karanie przestępstw, które zaistniały na jego terytorium. Po drugiego – z uwagi na różnice w ustawodawstwach i tradycjach prawnych, rzeczą oczywistą są sytuację, gdy dane zachowanie w jednym kraju jest penalizowane, a w innym nie. Nie do pogodzenia z wartościami konstytucyjnymi byłoby wydanie osoby, która jest oskarżona o coś, co w naszej tradycji przestępstwem nie jest. Łatwym przykładem jest porównanie ustawodawstwa krajów europejskich i muzułmańskich; jednak i na naszym kontynencie można wychwycić istotne różnice (choćby znana kwestia „mowy nienawiści" czy inna od polskiej definicja przestępstwa gwałtu w Szwecji).

Ekstradycja do trybunałów międzynarodowych

Powyższe wyjątki nie mają znaczenia, gdy ekstradycji domaga się międzynarodowy trybunał powołany umową ratyfikowaną przez Polskę, w związku ze zbrodnią ludobójstwa lub wojennymi. Tu prymat stanowi, przyjęta w prawie międzynarodowym, konieczność bezwzględnego ścigania zbrodni związanych z działaniami wojennymi i eksterminacją różnych grup ludności.

Ekstradycja cudzoziemców – uproszczone zasady

W przypadku osoby nie będącej obywatelem polskim, sprawa jest znacznie bardziej prostsza. Ekstradycja jest zakazana wyłącznie wówczas, gdy czyn popełniono z przyczyn politycznych (ale bez użycia przemocy); albo gdy wydanie będzie naruszać prawa i wolności człowieka i obywatela. Taką sytuację dość łatwo zdefiniować przykładem państwa autorytarnego, które z uwagi na brak przestrzegania międzynarodowo uznanych praw człowieka i wolności, może nie zagwarantować sprawiedliwego procesu.

Ekstradycja w Unii Europejskiej – Europejski Nakaz Aresztowania

Na obszarze Unii Europejskiej uproszczono procedury ekstradycyjne, poprzez wprowadzanie tzw. Europejskiego Nakazu Aresztowania. Ma on na celu ułatwienie nierzadko czasochłonnych czynności związanych z przekazywaniem ściganych osób do właściwego kraju członkowskiego. Nie ma ona jednak zastosowania w każdej sprawie. Czyn, będącym podstawą wniosku w ramach ENA, musi być zagrożony karą pozbawienia wolności lub środkiem zabezpieczającym o wymiarze co najmniej 1 roku; a jeśli zapadł już wyrok – to wymiar kary lub środków zabezpieczających musi wynosić co najmniej 4 miesiące. O tym, czy wniosek jest uwzględniony, decyduje kraj w którym przebywa osoba objęta procedurą. Konieczne jest rozważenie okoliczności popełnienia przestępstwa, możliwy wymiar wyroku czy zastosowanie innych środków przymusu.

Ekstradycja a odmowa ENA – przesłanki i wyjątki

Polskie ustawodawstwo precyzuje szereg przesłanek, gdy Nakaz nie będzie mógł być zastosowany. Mowa tu o naruszaniu wolności i praw człowieka oraz obywatela; także popełnieniu przestępstwa bez użycia przemocy, ale z przyczyn politycznych (podobnie jak przy ekstradycji). Innymi jest np. prawomocne postanowienie w sprawie wydania, zapadłe w innej sprawie, czy np. prowadzenie w Polsce postępowania o czyn objęty wnioskiem.

Ekstradycja a decyzje sądów – przykłady praktyczne

Podobnie jak przy klasycznej ekstradycji, także przy ENA, organem decydującym o losach wniosku jest sąd. Bazuje on nie tylko na aktach prawa międzynarodowego i umowach, ale stanie prawnym kraju, gdzie następuje orzekanie. Samo spełnienie wymogów formalnych nie oznacza, że wniosek będzie uwzględniony. Dobrym przykładem jest tu sprawa wspomnianego już Marcina Romanowskiego. Węgierski sąd odmówił jego wydania, z uwagi na przyznanie mu azylu politycznego. Podobna sytuacja miała miejsce 5 lat temu – wówczas sąd w Norwegii także nie zgodził się na wydanie do Polski, celem odbycia kary, Rafała Gawła - założyciela stowarzyszenia Nigdy Więcej. Powodem było także otrzymanie azylu.

Ekstradycja i ENA – podsumowanie i znaczenie obrony prawnej

Jak widać z powyższego, zagadnienie ekstradycji i powiązanej z nią procedury ENA jest dość skomplikowaną materią. Co do zasady polski obywatel nie może być wydany, jeśli zarzucany mu czyn został popełniony w Polsce, lub też nie stanowił u nas przestępstwa. Na gruncie prawodastwa unijnego procedury są uproszczone – ale nie oznacza to jednak dowolności. Za każdym razem odpowiednia ocena należy do sądu, z uwzględnieniem możliwości złożenia środka odwoławczego. W gąszczu regulacji warto skorzystać z pomocy profesjonalnego prawnika, aby walczyć o swoje prawa i wykorzystać wszystkie przewidziane prawem możliwości. Jest to szczególnie ważne, gdy chodzi o naszą wolność oraz kwestię odpowiedzialności karnej za zarzucane czyny. To, co jest przestępstwem w innym kraju, niekoniecznie jest tak samo rozumiane w Polsce.